📜 Giriş: Bilgisayarların Gizli Kahramanı
Günümüzde işletim sistemleri (OS), sadece masaüstü ve mobil cihazlarda değil; televizyonlarda, arabalarda, hatta buzdolaplarında bile çalışıyor. Ancak işletim sistemlerinin tarihi, bugünkü kadar kullanıcı dostu değildi. Delikli kartlarla başlayan bu yolculuk, yapay zeka destekli mobil platformlara kadar uzanıyor.
Bu yazıda, 1950’lerden günümüze işletim sistemlerinin nasıl geliştiğini, hangi dönüm noktalarının sektöre yön verdiğini, hangi sistemlerin tarih sahnesine çıkıp kaybolduğunu detaylı şekilde inceliyoruz.
🏛️ 1950–1960: İşletim Sistemi Öncesi Dönem
- Bu dönemde bilgisayarlar tek bir işi yapabiliyordu (batch processing).
- İşletim sistemi yoktu; programcılar doğrudan makine diliyle çalışırdı.
- Bilgisayara giriş delikli kartlarla, çıkış ise yazıcılarla alınırdı.
🧠 Örnek: IBM 701, ENIAC, UNIVAC gibi sistemler
🖥️ 1960–1970: İlk İşletim Sistemi Kavramı
- İlk gerçek işletim sistemlerinden biri olan IBM OS/360, 1964’te tanıtıldı.
- Çoklu görev (multitasking), çoklu kullanıcı desteği ve donanım soyutlaması gibi kavramlar bu dönemde doğdu.
- UNIX’in atası olan Multics projesi MIT ve GE tarafından geliştirilmeye başlandı.
📌 Öne Çıkan Sistem: IBM OS/360, CTSS (Compatible Time-Sharing System)
🌱 1970–1980: UNIX’in Doğuşu ve Yayılması
- UNIX, 1969’da Dennis Ritchie ve Ken Thompson tarafından AT&T Bell Labs’te geliştirildi.
- UNIX’in açık ve modüler yapısı, üniversitelerde hızla yayıldı.
- Komut satırı arayüzü ile güçlü ama öğrenmesi zordu.
🧠 Bu dönemde geliştirilen C programlama dili, UNIX’in çoğaltılabilirliğini kolaylaştırdı.
🧑💻 1980–1990: Kişisel Bilgisayar ve MS-DOS Dönemi
- 1981’de IBM PC piyasaya sürüldü ve işletim sistemi olarak MS-DOS kullanıldı.
- 1985’te Windows 1.0, MS-DOS üzerine grafik katmanı olarak geldi.
- Apple ise Macintosh System Software ile fare ve ikon temelli arayüzü tanıttı.
🎯 Bu dönem, GUI (Graphical User Interface)‘nin yükselişiyle devrim yarattı.
🌐 1990–2000: Windows’un Hakimiyeti ve Linux’un Doğuşu
- Windows 95, Başlat menüsü ve masaüstü metaforuyla devrim yarattı.
- Linux, Linus Torvalds tarafından 1991’de geliştirildi ve açık kaynak dünyasının temel taşı oldu.
- UNIX tabanlı sistemler (Solaris, AIX, HP-UX) sunucu pazarında güçlendi.
📌 Dönemin önemli sistemleri: Windows 95, Mac OS 7, Red Hat Linux, Solaris
📲 2000–2010: Mobilite ve Stabilite Dönemi
- Windows XP, kullanıcı dostu arayüzü ve stabilitesiyle efsane haline geldi.
- Mac OS X, UNIX tabanlı yapısı ile modern Apple sistemlerinin temelini oluşturdu.
- iPhone (2007) ile iOS doğdu; mobil işletim sistemleri önem kazanmaya başladı.
- Google 2008’de Android’i tanıttı.
📱 Mobil cihazlar işletim sistemi rekabetine yeni bir cephe açtı.
🤖 2010–2025: Platformlar Arası Entegrasyon ve Yapay Zeka
- Windows 10 ve 11, masaüstü-mobil geçişini denedi, ama tam entegrasyon sağlanamadı.
- Apple ekosistemi (iPhone, iPad, Mac) Handoff, AirDrop, Universal Clipboard gibi özelliklerle cihazlar arası geçişi kolaylaştırdı.
- Android ve iOS, yapay zeka destekli öneriler, otomasyonlar ve sesli asistanlarla gelişti.
- Linux, sunucu ve bulut tarafında (AWS, Azure) mutlak liderliğe ulaştı.
🌐 Yeni trend: Bulut tabanlı işletim sistemleri (ChromeOS, Windows 365) ve container işletim sistemleri (CoreOS, Alpine Linux)
🔮 Gelecek: İşletim Sistemlerinin Evrimi Nereye Gidiyor?
- Yapay zeka destekli işletim sistemleri: Kullanıcının davranışına göre optimize edilen deneyimler
- Bulut-native OS’ler: İşlem gücünün cihazda değil, bulutta olduğu sistemler
- Evrensel işletim sistemleri: Her cihazda çalışabilen, modüler yapılı platformlar (örneğin Fuchsia OS)
📝 Sonuç: İşletim Sistemi, Her Teknolojinin Temelidir
İşletim sistemleri, bilgisayar tarihinin bel kemiğidir. Teknoloji ne kadar ilerlerse ilerlesin, her cihazın temelinde bir işletim sistemi yatar. Geçmişte MS-DOS ile başlayan yolculuk, bugün Linux çekirdekli Android cihazlardan iOS ve macOS’a, oradan konteyner sistemlerine kadar uzanıyor.
Bu dönüşümün içinde yer almak, sadece kullanıcı değil aynı zamanda bir dijital vatandaş olmak anlamına gelir.
